Historia
Do końca XII wieku stacjonowała tu straż królewska, tędy wiódł trakt na Węgry i dalej na południe Europy, właśnie to miejsce możni wybierali na swoje siedziby. Mogilany i dobra je otaczające zaliczane były do włości wielkopańskich i jako takie stanowiły cenną darowiznę albo też silny atut w rozgrywkach majątkowych. Przez wieki ukuło się nawet powiedzenie: „Kto ma ChrobieI, Mogilany ten się liczy między pany". Kolejni właściciele w mniejszym lub w większym stopniu przyczyniali się do rozwoju Mogilan. Zanim jednak przeszły one w ręce prywatne stanowiły cenną zdobycz dóbr królewskich i książęcych. Ponad 300 lat (1243-1560) Mogilany podlegały zakonowi Cystersów. To im Mogilanie zawdzięczają pierwszy drewniany kościół oraz powołanie samodzielnej parafii. Kościół ten służył wiernym do początku XVII w. kiedy to Mikołaj Borek, ówczesny pan na Mogilanach wystawił kościół z cegły, który po rozbudowie (1929) i przebudowie (1975) uzyskał obecny wygląd. Skarbem tej świątyni jest późnobarokowy ołtarz w kształcie serca, będący unikatem w skali europejskiej.
Pośród właścicieli Mogilan znaczące miejsce zajmuje Wawrzyniec Spytko Jordan wojewoda sandomierski. Zauroczony Mogilanami, wybudował tu w 1560 r. drewniany pałac na ciosowym kamiennym podmurowaniu i otoczył go pięknym ogrodem i parkiem widokowym. Niestety z dzieła Spytka pozostały do dziś tylko fragmenty renesansowego parku. Ocalały jedynie przepiękne aleje grabowe. Wśród wielu drzew tworzących szpalery dojrzeć można jeszcze te, które trwają na swym miejscu od samego początku, sadzone być może rękoma samego
Spytka Jordana. Ten zaś był nie tylko dygnitarzem, dziedzicem olbrzymich fortun i wojownikiem ale również mecenasem sztuki i nauki. W Mogilanach gościł Stanisława Orzechowskiego i Mikołaja Reja z Nagłowic. Dzięki drukarni założonej, w oficynie pałacu Maciej Wierzbita - czołowy polski drukarz, mógł wydać znane wszystkim dzieło Reja „żywot człowieka poczciwego". O wielkości ówczesnego pałacu świadczy fakt, że gdy w 1764 r. Potocki rozebrał zrujnowany pałac Spytka, z jego resztek zbudował dwór, spichlerz, dwa browary i budynek administracyjny. Oprócz Potockich, również inne znane rody zapisały swoje karty w historii Mogilan: Borkowie, Masalsscy, Lubomirscy, Taszyccy. Ostatni właściciele, Konopkowie, kupili Mogilany w 1802 r. i władali nimi aż do wybuchu drugiej wojny światowej. To im zawdzięczamy obecny kształt dworku i otaczającego go parku. Zasłynęli także jako fascynacji nowinek technicznych i producenci maszyn rolniczych. Organizowane w Mogilanach wystawy tych maszyn cieszyły się powodzeniem. Konopków wspomina się w Mogilanach jako panów dobrych i dbających o swoich włościan. Nie bez powodu: Józef Konopka założył Szkołę Rolniczą w Czernichowie i wyposażył ją w podstawowe narzędzia rolnicze. Był również współzałożycielem Szkoły Ślusarskiej w Świątnikach Górnych.
Po wojnie ziemia dworska została rozparcelowana pomiędzy chłopów a dwór został upaństwowiony. Dopiero w 1967 r. pałac z najbliższym otoczeniem został przekazany Polskiej Akademii Nauk, która po przeprowadzeniu generalnego remontu przeznaczyła go na ośrodek konferencyjny.
Na północnym stoku mogilańskiego wzgórza znajduje się jeden z nielicznych na Pogórzu Wielickim rezerwatów. Jest to istniejący od 1969 r. rezerwat florystyczny „Cieszynianka" będący ostoją cieszynianki wiosennej, którą można spotkać na kilku zaledwie stanowiskach w kraju. Pod koniec marca i w pierwszych dniach kwietnia można spotkać jej drobne, blade kwiaty w młodym bukowo - brzozowym lesie porastającym wzgórze mogilańskie.
Dzisiejsze Mogilany liczą ok. 2,5 tys. mieszkańców i stanowią centrum administracyjno - kulturalne Gminy Mogilany, którą zamieszkuje łącznie ponad 10 tys. osób. Większość mieszkańców pracuje w pobliskim Krakowie, a część trudni sie rzemiosłem i drobnymi usługami.
W Mogilanach znajduje się siedziba Urzędu Gminy, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej, Gminny Ośrodek Kultury, Szkoła Podstawowa im. Józefa Nowina Konopki, Gimnazjum, Przedszkole Samorządowe „Iskierka", Urząd Pocztowy, Oddział Krakowskiego Banku Spółdzielczego i wiele dobrze prosperujących przedsiębiorstw. Działa tutaj również Ochotnicza Straż Pożarna - jednostka wiodąca w gminie w zakresie bezpieczeństwa przeciwpożarowego. Mieszkańcy chętnie zapisują sie do funkcjonujących stowarzyszeń: Towarzystwa Przyjaciół Mogilan, Towarzystwa Przyjaciół Boczku, Koła Polskiego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów, a miłośnicy sportu mogą podziwiać sukcesy Ludowego Klubu Sportowego „Mogilany".
